Przeciwutleniacze i środki konserwujące
Tłuszcze i oleje naturalne są z czasem utleniane przez tlen zawarty w powietrzu i jełczeją. Są też rozkładane przez mikroorganizmy. Z kwasów tłuszczowych o długich łańcuchach powstają kwasy organiczne o krótkich łańcuchach, np. kwas masłowy oraz inne produkty rozkładu, takie jak aldehydy i ketony. Tłuszcze i oleje jełczeją. Produkty rozszczepiania tłuszczów i olejów nieprzyjemnie pachną i wywołują podrażnienia skóry, co uniemożliwia ich stosowanie w preparatach kosmetycznych. Przeciwutleniacze mają chronić kosmetyki przed utlenianiem. Światło, ciepło, śladowe ilości metali, wilgoć, wolne kwasy tłuszczowe i zjełczały tłuszcz są czynnikami przyspieszającymi utlenianie i rozkład chemiczny. Aby zapobiec tym procesom, należy przestrzegać następujących przepisów przechowywania kosmetyków:
– przechowywanie bez dostępu powietrza w szczelnie zamkniętych pojemnikach;
– używanie nieprzezroczystych tub, butelek, pojemników i dozowników;
– przechowywanie w chłodnych i suchych miejscach, zastosowanie przeciwutleniaczy.
Przeciwutleniacze działają jak akceptory wolnych rodników, wiążą wolne rodniki tlenowe i przerywają reakcję łańcuchową podczas jefczenia tłuszczu.
Oleje i tłuszcze roślinne są trwalsze od zwierzęcych ze względu na zawartość a-tokoferolu (witaminy E). Optymalnym przeciwutleniaczem w preparatach kosmetycznych jest mieszanina witaminy E, palmitynianu askorbinylu (kwas askorbinowy = witamina C) i lecytyny. Witamina E i C są naturalnymi przeciwutleniaczami, które jako zmiatacze wolnych rodników uniemożliwiają utlenianie podwójnych wiązań kwasów tłuszczowych. Oprócz witaminy E i C jako substancje ochronne stosowany jest także p-karoten (prowitamina A).
Enzymy, tj. dysmutaza nadtlenkowa (SOD) i ubichinony zapobiegają utlenianiu i powstawaniu nadtlenków tłuszczów. Nazywane są dlatego aktywatorami mechanizmów ochronnych komórki.
Środki konserwujące hamują rozwój mikroorganizmów (bakterii, pleśni) w kosmetykach. Działanie przeciwbakteryjne środka konserwującego jest tym lepsze, im większe jest jego stężenie. Jednocześnie wzrasta w tym samym stopniu niebezpieczeństwo wywołania uczulenia przez ten środek. Stosowanie środków konserwujących w kosmetyce regulują odpowiednie zarządzenia.
Do najczęściej używanych środków konserwujących należą pochodne kwasu p-hydroksybenzoesowego, m.in. parabeny (nazywane także nipaginami), imidazololilomocznik (Germall 115), złożone sole czwartorzędowe (Ouaternium), pochodne izotiazolu (Kathon CG), formaldehyd, fenoksyetanol, kwas sorbowy oraz benzoesan sodu. Środki konserwujące często są przyczyną uczuleń, z tego powodu wielu lekarzy dermatologów domaga się umieszczania na opakowaniu informacji o wszystkich użytych środkach konserwujących. Konsument dzięki temu może uniknąć używania środków, które mu mogą zaszkodzić, a lekarze łatwiej ustalić rozpoznanie.