Ze względu na budowę chemiczną środki konserwujące dopuszczone do użytku w kosmetykach można podzielić na osiem grup:
1. Czwartorzędowe zasady amoniowe (Quaty) reagują w słabym środowisku zasadowym i nadają się do konserwowania środków do pielęgnacji wtosów i dezynfekcji skóry.
2. Alkohole, np. benzylowy, fenoksyetanol, glikol propylenowy, (3-fenyloetylowy konserwują wodne preparaty i kosmetyki do makijażu oczu.
3. Chloroheksydyna jest dobrze tolerowana przez skórę i dlatego dodaje się ją do kosmetyków dla niemowląt, preparatów do higieny intymnej i jamy ustnej. Jest niekompatybilna z wieloma surowcami kosmetycznymi.
4. Organiczne sole rtęci (w Polsce unika się dodawania soli metali ciężkich) przewidziane są do tuszu do rzęs, kredek do oczu i powiek, cieni do powiek i preparatów do demakijażu oczu.
5. Estry kwasu hydroksybenzoesowego (nipaginy) nie stanowią zagrożenia dla zdrowia. Są najczęściej stosowanymi środkami konserwującymi w kosmetykach o lekko kwaśnym lub obojętnym pH. Z reguły kilka estrów miesza się dodatkowo z innymi środkami konserwującymi.
6. Kwasy, np. benzoesowy i sorbowy, dodawane są do preparatów o odczynie kwaśnym lub obojętnym.
7. Formaldehyd i związki go uwalniające, np. imidazolilomoczniki mają szeroki zakres działania przeciwbakteryjnego w środowisku o pH 3-8. Ze względu na przypuszczalne działanie rakotwórcze określone są maksymalne dopuszczalne stężenia: 0,1% w preparatach do pielęgnacji jamy ustnej, 0,2% do pielęgnacji ciała, 0,5% w utwardzaczach do paznokci. Stężenia poniżej 0,05% nie muszą być podawane na opakowaniu. Środki uwalniające formaldehyd znajdują się np. w szamponach, żelach pod prysznic i dodatkach do kąpieli.
8. Wyciągi z propolisu (kitu pszczelego), tymol z olejku tymiankowego, aldehyd cynamonowy z olejku cynamonowego, eugenol i izoeugenol z olejku goździkowego, alkohol fenyloetylowy z olejku różanego, salicylan metylu z kory wierzbowej, terpi-neol-4 i cineol z olejku krzewu herbacianego, jak również farnezol z kwiatów lipy to także naturalne produkty o działaniu przeciwbakteryjnym. Zastosowanie tych produktów naturalnych ma niestety wady: nieprzyjemny zapach olejków eterycznych, który trudno zlikwidować nawet przez perfumowanie preparatu, relatywnie wysoka cena, niezadowalające działanie jako jedynego środka konserwującego oraz ryzyko uczulenia.
Siarka i związki siarki stosowane są w preparatach przeciwtrądzikowych jako substancje dezynfekujące i zmiękczające keratynę. Ich znaczenie jako środków konserwujących jest jednak niewielkie.
Aby uniknąć zakażenia drobnoustrojami chorobotwórczymi w procesie produkcji, należy zapewnić czystość surowców, z których wytwarzane są kosmetyki. Ponieważ drobnoustroje najlepiej rozwijają się w środowisku wodnym, należy przede wszystkim kontrolować czystość wody, która jest podstawowym rozpuszczalnikiem i rozcieńczalnikiem. Preparaty powinny być oferowane najlepiej w tubach lub pojemnikach z dozownikami, a nie w słoiczkach. Dzięki temu zmniejsza się niebezpieczeństwo zakażenia konsumenta. Kosmetyczka musi nakładać kremy produkowane w gabinecie specjalną szpatułką, a szpatułkę regularnie dezynfekować.