Toniki działają oczyszczająco, odświeżająco (w zależności od stężenia alkoholu i obecności innych składników), tonizująco i ściągająco. Toniki są najczęściej roztworami wodnymi lub wodno-alkoholowymi. Barwi się je na kolor jasnoniebieski, jasnozielony, różowy lub pomarańczowy. Różne zabarwienie toników ma zachęcać klientów do kupna i psychologicznie wspomagać działanie tonizujące. Głównym składnikiem toników jest woda demineralizowana (destylowana), która ma usuwać rozpuszczalne w wodzie resztki brudu i potu.
W celu poprawienia działania oczyszczającego dodaje się do nich niewielką ilość roztworów środków powierzchniowo czynnych. Alkohol wspomaga również nawilżenie cząsteczek brudu i rozpuszcza tłuszcz skórny, pozostałości makijażu i kremów.
Toniki mające odtłuszczać i dezynfekować skórę, zawierają od 20 do 50% alkoholi jednowodorotlenowych etanolu lub izopropanolu. Preparaty zawierające izopropanol z powodu charakterystycznego „szpitalnego” zapachu są trudne do perfumowania. Stosuje się je jednak w leczeniu trądziku i pielęgnacji tłustej „skóry z problemami”, ponieważ działają odtłuszczająco i odkażająco. Ze względu na złożoną procedurę administracyjną związaną ze stosowaniem etanolu (odrębna księgowość, gospodarka magazynowa, zezwolenia) producenci często stosują izopropanol, który jest tani i nie podlega restrykcjom administracyjnym.
Etanol i izopropanol jako alkohole jednowodorotlenowe mają niską temperaturę wrzenia i szybko wyparowują. W ten sposób odbierają skórze ciepło, pozostawiając odświeżające uczucie chłodu. Alkohole jednowodorotlenowe poprawiają ukrwienie skóry, działają odtiuszczająco i dezynfekująco, dlatego dodawane są do ptukanek do włosów i skóry głowy, wody kolońskiej i wód po goleniu. Etanol rozpuszcza substancje zapachowe i dlatego odgrywa ważną rolę w produkcji wód toaletowych, perfumowanych i perfum.
Do produkcji toników używa się także alkoholi wielowodorotlenowych, tj. gliceryny i sorbitolu, które mają właściwości higroskopijne (wiążące wodę). Dzięki temu nawilżają i wygładzają górne warstwy naskórka.
Środki ściągające, takie jak sole glinu, stearynian cynku, wyciągi z oczaru wirgilijskiego (hamamelis) i kwasy organiczne (winowy, mlekowy i cytrynowy) powodują obkurczanie się keratyny, ściągają pory. Toniki z reguły mają odczyn kwaśny, ich pH wynosi 4,0-5,5, i po myciu mydłem mają przywrócić typowe dla skóry pH.
Substancje chłodzące, np. mentol i kamfora, wspomagają działanie odświeżające i poprawiają ukrwienie skóry. Substancje czynne przeciwdziałające podrażnieniom, np. bisabolol i azulen (wyciągi z rumianku) i alantoina łagodzą podrażnienia skóry i zwalczają niewielkie ogniska zapalne. Substancje działające antyseptycznie (np. triklosan i chlorheksydyna) zapobiegają zakażeniom niedużych ran, które mogą się pojawić np. po leczeniu trądziku. Dezynfekują też zaognione konglomeraty rogowo-łojowe w porach skórnych i zapobiegają powstawaniu grudek i krostek. Do toników do cery trądzikowej dodawane są kwas salicylowy i związki siarki, działające odkażająco i keratolitycznie. Do produkcji toników bezalkoholowych lub zawierających niewielką ilość alkoholu stosuje się solubilizatory (substancje powierzchniowo czynne o wysokim HLB), które umożliwiają wprowadzenie kompozycji zapachowej i niektórych barwników.
Wybór odpowiedniego toniku zależy od rodzaju i stanu skóry. Przy skórze suchej zawartość alkoholu nie powinna przekraczać 5%.
Zmycie tonikiem kończy zabieg kosmetyczny. Podczas zabiegu tonik służy przede wszystkim do ostatniego oczyszczania i dezynfekowania skóry. Ponieważ tonik działa ściągająco, nie należy go stosować, jeśli chcemy wykonać zabieg preparatami zawierającymi substancje czynne. W codziennej pielęgnacji skóry twarzy, tonik stosowany jest najczęściej po oczyszczeniu, a przed nałożeniem odpowiednich kremów.
Proszę odnieść się do następującej sytuacji: młoda klientka poddała się leczeniu dermatologicznemu z powodu trądziku. Korzysta z zabiegów kosmetycznych przepisanych przez lekarza. Kosmetyczka poleca jej tonik. Klientka jest niezdecydowana: „Dostałam już przecież od lekarza tę żółtą maść.”